Początki
Dla pasjonatów historii, Janów Podlaski i jego okolice, skrywają zapewne jeszcze niejedną tajemnicę bowiem dzieje osady sięgają do czasów paleolitu.
W czasach wczesnego średniowiecza pojawiają się na ziemiach Lubelszczyzny ludy słowiańskie i w tym okresie zaczyna się tworzyć historia: najpierw wsi Porchowo, a później miasta Janów.
W drodze do świetności
W 1423 r. Wielki Książę Litewski Witold ofiarowuje wieś Porchowo – wraz z przylegającymi do niej posiadłościami, łuckiemu kościołowi katedralnemu. W 1428 r. powstaje w osadzie pierwszy, drewniany kościół p.w. Św. Trójcy.
W 1437 r. przekazanie ziem katedrze łuckiej potwierdza Zygmunt Wielki Książę Litewski.
W 1450 r. biskup łucki Jan Łosowicz przenosi rezydencję biskupią z Łucka do wsi Porchowo.
W 1465 r. Kazimierz Jagiellończyk nadaje osadzie prawa miejskie na prawie chełmińskim. Miasto zyskuje nazwę Janów - od imienia biskupa Jana Łosowicza, który zabiegał o przywileje i rozwój miasta. Herbem Janowa stają się hostia i kielich.
„Złoty wiek”
Koniec XV wieku to okres rozbudowy miasta: powstaje murowany kościół Jana Chrzciciela, rozbudowany zostaje Zamek – rezydencja biskupów, a także powstają kościoły, cerkiew i synagoga.
Kolejni biskupi starają się o liczne przywileje dla miasta, przyczyniając się do jego rozwoju. W tym okresie Janów zdobywa przydomek Biskupi. Wspaniały okres rozkwitu to koniec wieku XVI i wiek XVII.
Janów Podlaski, położony na ważnych szlakach komunikacyjnych - lądowym prowadzącym z Krakowa do Wilna i wodnym – wiodącym rzeką Bug do Gdańska, staje się nie tylko ważnym ośrodkiem duchowym, ale rozwija się także pod względem demograficznym i gospodarczym.
Burzliwe losy
Pod koniec XVI wieku miasto, wyniszczone kilkoma dużymi pożarami, nie ma szansy na odbudowę. Grabieży i dewastacji Zamku, kościołów i budynków dokonują Szwedzi podczas wojny 1655-1657, a dzieło dewastacji dokańczają Rosjanie podczas najazdu moskiewskiego w 1660 r.
Historia Janowa to jednak historia powstawania i odradzania się. W 1687 r. otwarte zostaje seminarium duchowne, w 1673 r. miastu zostają nadane nowe przywileje, tym razem na prawie magdeburskim.
W 1714 r. biskup Aleksander Wyhowski rozpoczyna prace nad budową murowanego Kościoła pod wezwaniem św. Trójcy. Druga połowa XVIII w to okres odbudowy Zamku na wzgórzu. W latach 1770- 1780 powstają istniejące do dziś budynki zamku biskupiego. Biskup Paweł Turski, w miejscu zniszczonej rezydencji, buduje barokowy pałac otoczony fosą z parkiem w stylu angielskim, zabudowaniami gospodarczymi oraz stawami.
Po pierwszym rozbiorze Polski w 1772 r. Janów zostaje włączony do zaboru rosyjskiego.
Długi okres „patronatu” biskupów łuckich, najważniejszy okres w dziejach Janowa, zamyka postać najznamienitszego mieszkańca Zamku Biskupiego – Adama Naruszewicza - wielkiego humanisty, historyka oraz poety. Jest on ostatnim biskupem łuckim – w 1796 r., wraz z jego śmiercią, Janów przestaje być siedzibą duchownych bowiem władze carskie odbierają im rezydencję.
W 1816 r. Janów zostaje oficjalnie przemianowany z Biskupiego na Podlaski i staje się rezydencją biskupów nowo utworzonej diecezji podlaskiej.
W 1866 r. władze carskie likwidują diecezję, a w 1867 r. Janów traci prawa miejskie. Jest to odpowiedź zaborcy na udział mieszkańców w powstaniu styczniowym.
Wiek XX
Koniec XIX w i początek XX w to kolejna próba odbudowy, niestety jednak nie udana, a Janów ponownie zostaje dotknięty zniszczeniami podczas I wojny światowej.
W 1918 r., wraz z odzyskaniem przez Polskę niepodległości, Janów odzyskuje prawa miejskie i staje się ośrodkiem administracji powiatu konstantynowskiego oraz siedzibą wznowionego biskupstwa podlaskiego co przekłada się na to, że miejscowość zyskuje na znaczeniu i rozwija się.
II wojna światowa przynosi kolejną zmianę - utrata znacznej części mieszkańców oraz represje ze strony okupanta powodują, że po raz drugi Janów traci prawa miejskie.
Po wojnie Zamek Biskupi zostaje przejęty przez państwo i przekazany Stadninie Janowskiej.
Od lat 90 ta wspaniała budowla, nieodrestaurowana i po części zapomniana – przyciągała jedynie prawdziwych pasjonatów i miłośników historii lub zagubionych na przepięknym Polesiu podróżników…
Współczesność
Dziś gościniec prowadzący do Janowa Podlaskiego jest znów uczęszczany. Osada przepięknie położona na wzniesieniu, w dolinie rzeki Bug, na chronionych terenach Parku Krajobrazowego Podlaski Przełom Bugu, przyciąga pasjonatów historii, miłośników koni, amatorów pięknych krajobrazów, uroczych zakątków i malowniczo położonych wsi. Tu wciąż żywa jest ludowa tradycja, liczne zabytki są świadkami burzliwej i ciekawej historii regionu, a piękno przyrody daje wytchnienie i odpoczynek.
Tutaj zjeżdżają hodowcy koni z całego świata, do jednej z najsłynniejszych stadnin koni arabskich położonej niespełna 2 km od terenu Zamku.
Janów Podlaski to miejsce, gdzie historia łączy się z nowoczesnością.
Legendy
Świątynia Dumania i duch Naruszewicza – wzniesiona z polnego kamienia (1790 r.), znajdująca się na końcu alei lipowej, grota była miejscem dumania i pracownią biskupa Adama Naruszewicza – ojca polskiego klasycyzmu, dziejopisarza i poety. Tradycja podlaska podaje, że tutaj Adam Naruszewicz opracowywał tezy do Konstytucji 3-maja i tutaj przepowiedział upadek i niewolę Rzeczypospolitej. Legenda głosi, że Zamek na wzgórzu łączyło z grotą podziemne przejście, a duch Adama Naruszewicza nadal spaceruje ukrytą drogą, by w świątyni dumania rozmyślać nad losami Polski.
